ၶၢဝ်းတၢင်း ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ႁူၵ်းသိပ်းသွင်ပီႊမိူင်း (၁၉၅၈−၂၀၂၀)

                                           

ႁူၵ်းသိပ်သွင်းပီႊမိူင်း ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ 

ပေႃးပဵၼ် ၵူၼ်းၵေႃႉႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၼႆၸိုင် ထိုင်ယၢမ်း လိုဝ်ႈပေႃးၵၢၼ် (ဢဝ်ပိၼ်ႇ ၸိၼ်ႇ) ယူႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်ဢႃႇယုၵူၼ်း ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ဝႃႈၼႆ ၼိုင်ႈၸူဝ်ႈၵူၼ်းၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇၽိတ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၶၢဝ်းတၢင်း ႁူၵ်းသိပ်းပီႊ မိူင်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇၽိုၵ်းၽွၼ်ႉပၼ်လႆႈ သႅၼ်းႁုၼ်ႈမႂ်ႇ ဢမ်ႇယွမ်းသၢမ်သိုပ်ႇသႄႈ။

ၵၢၼ်ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၶွင်တႆးၼႆႉ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပီႊ ၁၉၅၈ လိူၼ်မေႇ ၂၁ ဝၼ်းသေ ပီႊၼႆႉ ၂၀၁၈ လိူၼ်မေႇ ၂၁ ဝၼ်း ၼႆႉ ၶွပ်ႈၶူပ်ႇတဵမ် ႁူၵ်းသိပ်းပီႊလုမ်းလုမ်းယူႇ ယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတႆး ႁူၵ်းသိပ်းပီႊၼႆႉ ၶိုၼ်ႈၶိုၼ်ႈလူင်းလူင်၊ လီၸႂ်ၶိုၼ်ႈၸႂ်ဝႆၸွမ်း။ လွင်ႈဢၼ်လီၶေႃးၶူမ်၊ လွင်ႈဢၼ်လီဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်၊ လွင်ႈဢၼ်လီသေႉသွမ်း၊ လွင်ႈဢၼ် လီဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ်တွၼ်ႈသွၼ် မီးတင်းၼမ်ယူႇယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ၸိူင်းငဝ်းယၢဝ်းလူင် ဢၼ်ပၼ်လႆႈ တၢင်းၶုၺ်ႉႁၼ်တင်းၼမ်ယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈသင်လႄႈ တႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ

မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မျၢၼ်ႇမႃႇၼႆႉ လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃမႃး မိူဝ်ႈပီႊ ၁၉၄၈ ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ ၄ ဝၼ်း။ မၢင်ၸိူဝ်းလၢတ်ႈဝႃႈ သိုၵ်းၵၢင်မိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႊၼႆႉ တႄႇပဵၼ်မႃး မိူဝ်ႈပီႊ ၁၉၄၈ လိူၼ်မၢတ်ႈ ၂၈ ဝၼ်း (ဝၢႆးလင် လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်း သဝ်းၶေႃယဝ်ႉ ယင်းပႆႇတဵမ်သၢမ်လိူၼ်) ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႊ (ၵိူင်းတၶိၼ်ႇတၢၼ်းထုၼ်း၊ ၸုမ်းတုင်းၽိူၵ်ႇ)ၶဝ်ႈထိူၼ်ႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉသေ တႄႇမႃး ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽၢႆႇၼႃႈ တၶိၼ်ႇ တၢၼ်းထုၼ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ယင်းမီး ၸုမ်းၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈမၢၼ်ႊ ၵိူင်းတၶိၼ်ႇၸူဝ်း ဢွၼ်ႁူဝ်သေ ႁွင်ႉဝႃႈ ၸုမ်းတုင်းလႅင်ၼၼ်ႉ ပေႃးၶဝ်ႈထိူၼ်ႇ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ တေႃႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႊ တႂ်ႈမိုဝ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ ဢၼ်ပူဝ်ႇၶျုၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်း ဢွၼ်ႁူဝ် ၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇလႆႈ လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ သိုၵ်းၵၢင်မိူင်းလူင်ၼႆႉ တႄႇပဵၼ်မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝၢႆးလင် ၸုမ်းၸၢဝ်းၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈမၢၼ်ႊၶဝ် လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉယဝ်ႉ ဢမ်ႇႁိုင်သင်၊ လုၵ်ႈသိုၵ်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယၢင်းၽိူၵ်ႇၶဝ် ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊ ၵူႊတီႈတီႈ ဢွၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ၊ ၶဝ်ဢွၼ်သူၼ်းလႄႈ မွၼ်း၊ တွင်ႇသူႇ (ပဢူဝ်ႉ)၊ ယၢင်းလႅင်၊ ၶၢင်ၵမ်ႈ ၽွင်ႈ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၸွမ်းသေမဝ်ႇၵႃး သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၵေႃမိၼ်တၢင်ႇ (KMT) ဢၼ်သုမ်း သိုၵ်းတီႈမိူင်းၶႄႇလူင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈမႃးပၵ်း သဝ်းလႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႊ ပတ်းပိုၼ်ႉ ဢူၼ်ဢၢၼ် သုၵ်ႉယုင်ႈလူင်ၵႂႃႇတင်းသဵင်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼႂ်းဢၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢမ်ႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉပႃးၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈမီး တႆး လႄႈ ၶျၢင်း။ လုၵ်ႈသိုၵ်းၶျၢင်း ဢၼ်မီးၼႂ်း တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းမၢၼ်ႊ ၸိုဝ်ႈသဵင်ႁူင်လိုဝ်း ယွၼ်ႉယိုဝ်းတိုၵ်းၸုမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶဝ် ဢွင်ႇပေႉပဵၼ် လၢႆလၢႆပၢင်။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး ဢဝ်ငိုၼ်းတွင်း ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ၊ ဢဝ်ၵွင်ႈၵၢင်ႇၸဝ်ႈၵဝ်ႇ၊ ဢဝ်ၵူၼ်းမိူင်း ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၽွတ်ႈ ႁႅၼ်းပဵၼ် တပ်ႉတႆးယဝ်ႉ ၸွႆႈ ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်သေ တိုၵ်းၽဵဝ်ႈ ၸုမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶဝ်မႃးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၼၼ်ႉ တႆးဢမ်ႇပႃးမႃးၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼႂ်းလၵ်းမိူင်း ၁၉၄၇ ႁပ်ႉႁွင်းဝႆႉဝႃႈ ဝၢႆးလင်သိပ်းပီႊယဝ်ႉ မိူင်းတႆး တိုၼ်းမီးသုၼ်ႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ၼႆလႄႈယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇၸမ်တေတဵမ် သိပ်းပီႊၼၼ်ႉ သဵင်ၸင်ႇတေဢွၵ်ႇ မႃးလွႆးလွႆး။ မိူဝ်ႈပီႊ ၁၉၅၇ ၼၼ်ႉ ယင်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ၵၼ် တီႈမိူင်းယႆ တႃႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၵူၼ်းလူင်ၶဝ် သိုပ်ႇလၢမ်း တၢမ်းၶႆႊၼႄၵၼ် ၼၼ်ႉသေ လႆႈႁူႉဝႃႈ ၸေႃးယၼ်ႇတ (ဝၢႆးလိုၼ်း ႁွင်ႉဝႃႈ ၸဝ်ႈၼွႆႉ) ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၼႃႈသိုၵ်းမိူင်း တႆးပွတ်းၸၢၼ်း၊ ပူဝ်ႇတေႇဝိင်ႇ ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၼႃႈသိုၵ်း မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ၼႆသေ ၸႅၵ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်းၵၼ် ၼႆယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃး မိူဝ်ႈပီႊ ၁၉၅၈ လိူၼ်မေႇ ၂၁ ဝၼ်း၊ ၸဝ်ႈၼွႆႉ ဢွၼ်ႁူဝ်သူၼ်းတုမ် ၵူၼ်း ၃၀ ၵေႃႉ၊ ႁဵတ်းပၢင်ပွႆးၵိၼ်ၼမ်ႉသတ်ႉၸႃႇ တီႈႁူၺ်ႈပူႉ၊ ၸမ် ၵၼ်တင်း သူပ်းၼမ်ႉၵျွတ်ႈ၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇၶူင်း ဢၼ်တေႃႇၼႃႈၵၼ်တင်းတႃႈၽႃလႅင်၊ ပဵၼ်ၼႂ်းၼႄႇၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပၼ်ႇ။ ၼႂ်းၵူၼ်း ၃၁ ၵေႃႉ (ၼပ်ႉပႃးၸဝ်ႈၼွႆႉ) ၼၼ်ႉ ပႃးၵူၼ်းမိူင်းပၼ်ႇ ၂၇ ၵေႃႉ (ပေႃးဢဝ် လၢႆးၽွင်းငမ်းပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပၼ်ႇ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ လႆႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်း ငမ်း မိူင်းပၼ်ႇ၊ မိူင်းတူၼ်၊ မိူင်းႁၢင်၊ ပုင်ႇပႃႇၶႅမ်၊ မိူင်းၵျွတ်ႈ၊ မိူင်းတေႃႉ၊ မိူင်းထႃး)၊ ၵူၼ်းလၢင်းၶိူဝ်း ၼိုင်ႈၵေႃႉ၊ ၵူၼ်းယူႇတၢင်းမိူင်းထႆးသွင်ၵေႃႉ (မိူင်းၾၢင် ၼိုင်ႈၵေႃႉ၊ မႄႈဢၢႆႇ ၼိုင်ႈၵေႃႉ) လႄႈ ၵူၼ်း မိူင်းဝၼ်း (တၢမ်တူဝ်ၸဝ်ႈၼွႆႉ) ၼိုင်ႈၵေႃႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမီးယူႇ ၃၁ ၵေႃႉသေတႃႉ ၵွင်ႈသမ်ႉမီး ယူႇ ၁၇ လဝ်းၵွႆး။ ၸိုဝ်ႈမုၵ်ႉၸုမ်းတႄႉ တင်ႈဝႃႈ “တပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်း ႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃ ၸိုင်ႈတႆး” ၼႆယဝ်ႉ။ ၵမ်ႈပႃႈၼမ်တႄႉ ဢွၼ် ၵၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ “ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်”၊ “ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ၸိုင်ႈတႆး” ၼႆယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈပူဝ်ႇတေႇဝိင်ႇၵေႃႈ တင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းတႆး ၽွတ်ႈႁႅၼ်းဝႆႉယူႇ တၢင်းမိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃးၸင်ႇ မႃးႁူမ်ႈတင်း ၸဝ်ႈၼွႆႉ။ ၸဝ်ႈမူဝ်းႁဵင်း (ဝၢႆးလိုၼ်းႁွင်ႉဝႃႈ ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း) ဢၼ်ယၢမ်ႈယိပ်းၵၢၼ်သိုၵ်း ၼႂ်းပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈ မိူင်းမၢၼ်ႊ ၸေႊတွၼ်ႈမိူင်းတႆးပွတ်းၵၢင် ၼၼ်ႉၵေႃႈ မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈ တီႈၸဝ်ႈၼွႆႉ။ လုၵ်ႈႁဵၼ်း ၸၼ်ႉၸွမ် ၸိူဝ်းဢၼ် ၸၢႆးထုၼ်းဢေး ဢွၼ်ႁူဝ် ၼၼ်ႉၵေႃႈ မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈ တီႈၸဝ်ႈၼွႆႉ။ ၸုမ်းလုၵ်ႈ ႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဝၢႆးလိုၼ်းပဵၼ်မႃး ႁူဝ်ၼႃႈ ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ၼႂ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉလၢႆလၢႆၵေႃႉယူႇယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈၼႆ ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတႆးၼႆႉ ၵဵဝ်ႇၵွင်ႉ ၵၼ်တင်း ၵႂၢမ်းမၼ်ႈဢၼ်ဝႃႈ ပေႃးတဵမ်သိပ်းပီႊ တေလႆႈမီး သုၼ်ႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈတဵမ်သိပ်းပီႊ ၁၉၅၇−၅၈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယႃႇဝႃႈ တေႁၼ်ငိူၼ်ႈႁွႆး တႃႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇလႆႈ၊ တေႃႈၼင်ႇ သုၼ်ႇလႆႈၸတ်းသၢင်ႈႁၢင်ႈပွင် ႁင်းၶေႃ ဢိၵ်ႇ တင်းသုၼ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈ ၸေႊမိူင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၵုမ်ႇ ထူၼ်ႈသင်လႄႈ ထိုင်တီႈၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃး ၵၢၼ်တႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၼႂ်းပီႊ ၁၉၅၈ ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

တၢင်းၸွႆႈထႅမ်မိူင်းၼွၵ်ႈ

ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ဝၢၼ်ႈလႂ် မိူင်းလႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ ၼမ်လႄႈဢေႇ တိုၼ်းပႃးလွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈ မိူင်းၼွၵ်ႈ ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈမၢၼ်ႊလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ဢိင်းၵလဵတ်ႈ၊ ၵျႃႇပၢၼ်ႇၸွႆႈမၢၼ်ႊ။ မိူဝ်ႈမၢၼ်ႊ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၵျႃႇပၢၼ်ႇ၊ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၸွႆႈမၢၼ်ႊ။ မိူဝ်ႈၶႄႇလႅင် လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၶႄႇၽိူၵ်ႇ၊ ရတ်ႉသျႃးၸွႆႈ ၶႄႇလႅင်။ မိူဝ်ႈဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉဢိင်း ၵလဵတ်ႈ၊ ၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ ၸွႆႈဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ။ မိူဝ်ႈဝႅတ်ႉၼမ်း တေႃႇသူႈဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ၊ ရတ်ႉသျႃး ၸွႆႈဝႅတ်ႉၼမ်း။ မိူင်းၼွၵ်ႈၶဝ် ၸွႆႈထႅမ် ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ တီႈတၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ မၢင်ႇၵိူဝ်း တေလႆႈၽွၼ်းလီတႃႇၶဝ်လႄႈၸွႆႈ၊ မၢင်ႇၵိူဝ်းဝႃႈ ၵူၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶဝ် တေၸွႆႈယႃႉ ၽူႈၶဵၼ်မၼ်းလႄႈၸွႆႈ။ သင်ပဵၼ်ၽူႈလုၵ်ႉ ၽိုၼ်ႉ ၸိူဝ်းတေဢမ်ႇပဵၼ်ၽွၼ်းလီတႃႇၶဝ် ပေႃးၼႆ တိုၼ်းဢမ်ႇၸွႆႈသေမဝ်ႇၵႃး ယင်းၸၢင်ႊလၼ်ႇ သူၼ်ႈၵၼ် ၵွၼ်ႇ။ ယူႇလွၵ်ႇယူႇလၢႆသေ တေၸွႆႈႁႂ်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼိုင်ႈလုၵ်ႈ ပူတ်းပွႆႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးသႄႈ။

တီႈၼႆႉၼႆႉ ၸွင်ႇယၢမ်ႈမီး လွင်ႈမိူင်းၼွၵ်ႈၶဝ် ၸွႆႈထႅမ် တီႈၸုမ်းသိုၵ်းတႆး ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶဝ်ႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ လီသူၼ်ၸႂ်တေႉတေႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူင်းႁိမ်းႁွမ်း ၸိူဝ်းဢၼ် တိတ်းၸပ်းၵၼ်တင်း မိူင်းတႆးၼႆႉ မိူင်းလႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးပေႃႇလၸီႇ တႃႇႁႂ်ႈမိူင်းတႆး ပဵၼ်မႃးမိူင်း လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ။ မိူင်းၶႄႇတႄႉ ၸုၵ်းၼိူဝ် ပေႃႇလၸီႇ မိူင်းၶဝ် ဢၼ်ဝႃႈ ဢမ်ႇပၼ်ႁႅင်းႁႂ်ႈ မိူင်းမၢၼ်ႊ တႅၵ်ႇယၢႆႈပဵၼ်ၵႂႃႇ လၢႆဝၢၼ်ႈလၢႆမိူင်း။ မိူင်းထႆး၊ မိူင်းလၢဝ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈတူၺ်းၼႃႈ မိူင်းဢဵၼ်ႁႅင်းလူင်ၶဝ်သေ ၸုၵ်းၸင်ႈမႃး တႃႇမိူင်းၶဝ် တေသိုပ်ႇတင်ႈသဝ်း ၶေႃလႆႈၵွႆး၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈပဵၼ်ၶဵၼ်ပႃးတင်း မိူင်းမၢၼ်ႊ။

သိုၵ်းတႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶဝ် ယၢမ်ႈမုင်ႈမွင်း တၢင်းၸွႆႈထႅမ် မိူင်းဢဵၼ်ႁႅင်းလူင်မႃးတေႉတေႉဝႃႈဝႃႈ။ မိူဝ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်း ၸၼ်ႉၸွမ်ၶဝ် တေၶဝ်ႈထိူၼ်ႇၼၼ်ႉ ၶၢဝ်ႇႁူင်ဝႆႉဝႃႈ ၸွမ်းလႅၼ်ႊလိၼ် မိူင်းတႆး-မိူင်းထႆးၼၼ်ႉ မီးဝႆႉၵူဝ်ႇတွင်ႇၵွင်ႈၵၢင်ႇ တဵမ်တိူၵ်ႈတဵမ်တွမ်ႇတင်းၼမ်၊ မီးပႃးၵႃးတႅင်ႉ ၵႃးၵၢပ်ႇလဵၵ်း ဢၼ်ပိူၼ်ႈမႃးၸွႆႈထႅမ်ဝႆႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽိူဝ်ႇၶဝ်ႁွတ်ႈမႃး တီႈတပ်ႉ ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် လႅၼ်ႊလိၼ်မိူင်းထႆးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ်သင်။ တေႃႉတႄႉ မီးၵွင်ႈ ၵၢင်ႇဢၼ် ယၢမ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃး မိူဝ်ႈပၢၼ်သိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ၼၼ်ႉၵွႆး။ ၼႆႉၵေႃႈ ယင်းဢမ်ႇၸေးၵူၼ်း ၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈတႄႇ ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ၼၼ်ႉ ႁႅင်းငိုၼ်း၊ ႁႅင်းၵွင်ႈ၊ ႁႅင်းၵူၼ်းၼႆႉ ပိူင်ယႂ်ႇလႆႈ ၼႂ်းမိူင်းၵွႆး။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင် ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင် ၸွႆႈငိုၼ်း၊ ၸွႆႈၵွင်ႈ။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပၼ်ႇ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇၵျီႇ ၶပ်ႉၶိုင်ပၼ်ဢွင်ႈတီႈ ၸဵမ်ၵူၼ်း။

တပ်ႉသိုၵ်းတႆး ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ယၢမ်ႈၶတ်းၸႂ် တႃႇတေလႆႈတၢင်းၸွႆႈထႅမ် တီႈမိူင်းဢဵၼ်ႁႅင်း လူင်ၶဝ်ၼၼ်ႉယူႇ။ တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸူဝ်ႈသိပ်းပီႊ ၁၉၇၀ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈလႆႈဢုပ် ၵၼ်တင်း ၵူၼ်းလူင် တၢင်းမိူင်းၶႄႇ ပိူဝ်ႈတႃႇတေလႆႈ တၢင်းၸွႆႈထႅမ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵူၼ်းလူင်ၽၢႆႇမိူင်း ၶႄႇၶဝ်ဝႃႈ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ လူဝ်ႇဢုပ်ႇၵၼ် တင်း ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႊ ၼႆယဝ်ႉ။ ပွင်ႇဝႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၸွႆႈပၼ်ၵမ်းသိုဝ်ႈ၊ ပေႃးၶႂ်ႈလႆႈ တၢင်းၸွႆႈထႅမ် လူဝ်ႇတူင်ႉၼိုင် ပႃႈတႂ်ႈ ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႊ (ဢၼ်ၶႄႇၸွႆႈထႅမ်ဝႆႉပၼ် တင်းပိုၵ်း) ၼႆယဝ်ႉ။ ယူႇတီႈ ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈ မိူင်းမၢၼ်ႊၵေႃႈ မုင်ႈမွင်းဝႃႈ တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး တေမႃးယူႇတႂ်ႈၶဝ် ၼႆယူႇသေ ၸွႆႈထႅမ်ပၼ် ၵွင်ႈသွင်ႁဵင်လဝ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးပွႆႇၵူၼ်းၵႂႃႇ ၶိုၼ်ႈပၢင်သွၼ်ပၢႆးမိူင်း တီႈပၢင်သၢင်းယဝ်ႉ ၸင်ႇသႂ်ႇပၼ်ၵွင်ႈ တီႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵွႆး။

မိူဝ်ႈပီႊ ၁၉၇၃ ၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼႃႈ ၸုမ်းသိုၵ်း ၵႃႇၵွႆႇယေးၵဝ်ႈၵၢင်ႉ လေႃႇသျိင်းႁၢၼ်ႉ မႃးႁူမ်ႈႁွမ်း ၵၼ်တင်း တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈသဵင် လေႃႇသျိင်းႁၢၼ်ႉ ႁူင်လိုဝ်းဝႃႈ ပဵၼ်ပေႃႈၵႃႉ ယႃႈၽိၼ်ႇ (Drug Warlord)။ မိူၼ်တင်း ၵၢၼ်ၵႃႉ ယႃႈၽိၼ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးပတ်းပိုၼ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်မၼ်း ၵုမ်းၵမ်လႆႈတင်းမူတ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ႁူဝ်ပဝ်ႈ ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး လႄႈ လေႃႇသျိင်းႁၢၼ်ႉ ႁူမ်ႈၵၼ် လူင်းလၢႆးမိုဝ်းသေ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး လႄႈ ၸုမ်းဢူၺ်းလီမၼ်း တေတိုၵ်းတေႃး ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆယႃႈၽိၼ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆး၊ ပိၼ်ႇပႆႇတင်းၵၢၼ်ၼႆႉသေ ၵူႊမိူင်းမိူင်းသမ်ႉ တေလႆႈၸွႆႈပၼ် တႃႇၵေႈလိတ်ႈ လွင်ႈၶွင်ႈၶမ်ၼႂ်း မိူင်းတႆး၊ တေလႆႈပၼ်ႁႅင်းဢီး တီႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်းမၢၼ်ႊ ႁႂ်ႈပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တၢင်းၵၢၼ်၊ ႁႂ်ႈပဵၼ်မိူင်းတႆး မီးလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်း လိူၵ်ႈတင်ႈသေ မီးသုၼ်ႇၸတ်းသၢင်ႈႁၢင်ႈပွင်တဵမ်ထူၼ်ႈ၊ သင်မီးလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႃးယဝ်ႉၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းမိူင်းတႆး တေဢမ်ႇလႆႈ ၽုၵ်ႇယႃႈၽိၼ်ႇ ပၼ်ၼၼ်ႉ ၸွႆႈထႅမ်သိုဝ်ႉပၼ် မၢၵ်ႇၶဝ်ႈတဝ်ႈၼမ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၶေႃႈပိုၼ် ၽၢဝ်ႇၼႆႉ ပိူင်ယႂ်ႇမၼ်းတႄႉ ၶႂ်ႈယိူင်းၸူးတေႃႇမိူင်း ဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ယႃႈမဝ်းၵမ် ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ တီႈၸဵင်ႇၸၢၼ်း ဝၼ်းဢွၵ်ႇဢေးသျႃး လႄႈ ၵူၼ်းသိုၵ်း ဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ တီႈဝႅတ်ႉၼမ်း ဢိၵ်ႇပႃး ၵူၼ်းၼုမ်ႇ တီႈမိူင်းဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇၶဝ် ပဵၼ်ၶီႈယႃႈၶီႈၽိၼ်ႇတင်းၼမ်။

ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇႁၼ် ၽၢႆႇမိူင်းဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇၶဝ် ဢိၵ်ႇတင်း မိူင်း လုမ်ႈၾႃႉ တုမ်ႉတွပ်ႇမႃးၸႅင်ႈလႅင်း သေမဝ်ႇၵႃး လေႃႇသျိင်းႁၢၼ်ႉ ယင်းလႆႈထုၵ်ႇၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ မိူင်းထႆး ပႃးတင်း ၸုမ်းၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉ ယႃႈမဝ်းၵမ် ဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ ၶဝ်တီႉၵမ်သေ မွပ်ႈပၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႊၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်မဵဝ်းၼႆႉ ၶုၼ်သႃႇၵေႃႈ ယၢမ်ႈယိုၼ်း မိုဝ်းတေႃႇဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ လၢႆလၢႆပွၵ်ႈ- သူၸွႆႈတႃႇ ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉႁဝ်းလႄႈ ယႃႈၽိၼ်ႇမိူင်းတႆး တိုၼ်းဢမ်ႇပၼ်ဢွၵ်ႇသေဢိတ်း ၼႆၵွၼ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ် ၸွႆႈထႅမ်တေႉတေႉဝႃႈဝႃႈ။

တၢင်းၸွႆႈထႅမ် မိူင်းၼွၵ်ႈ ဢမ်ႇလႆႈသေဢိတ်းႁႃႉ ၼႆၵေႃႈ သမ်ႉဢမ်ႇၸႂ်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ဢၼ်မႃးၸွႆႈၵၼ် ဢိတ်းဢိတ်းဢွတ်းဢွတ်းၵေႃႈ မီးယူႇ။ မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းထႆးၼႆၵေႃႈ ပၼ်ၵႂႃႇပၼ်မႃး၊ ပၼ်ယူႇပၼ်သဝ်း ၼႆသေတႃႉ ဢၼ် ၸွႆႈလူင်ၸွႆႈလၢင်ၼႆ ဢမ်ႇသူႈမီးၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ ယူႇတီႈ မိူင်းၼွၵ်ႈသေ ၸွႆႈထႅမ် ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတႆး ၼႆႉ မီးတႃႇၸုမ်းသိုၵ်းတႆး သိုပ်ႇမီးၸႂ်တူင်ႉၼိုင်ၵႂႃႇလႆႈၵွႆး၊ ဢမ်ႇလႆႈႁပ်ႉ တၢင်းၸွႆႈထႅမ်လူင်လၢင် ၼင်ႇ ႁိုဝ် ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်း ၸုမ်းသိုၵ်းတႆး ပေႃးတေဢွင်ႇမၢၼ်ၼၼ်ႉသႄႈ။

ၶိူင်ႈယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ လုၵ်ႉမိူင်းလႂ်မႃး

ၸဵမ်မိူဝ်ႈပီႊ ၁၉၄၂ သိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင် ၶဝ်ႈမႃးၼႆႉ သိုၵ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ၊ သိုၵ်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ၊ သိုၵ်းဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ၊ သိုၵ်းၶႄႇ၊ သိုၵ်းထႆး မႃးတူင်ႉၼိုင် ၼႂ်းမိူင်းတႆး။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈ ယၢမ်ႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်တင်း ဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ တင်းဢိင်းလဵတ်ႈသေ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတိုၵ်းႁေႃႈ ႁိုပ်ႈၵျႃႇပၢၼ်ႇၶဝ်မႃး။ တႄႇမိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆႉ ႁႃဢမ်ႇယၢပ်ႇ။ ၼႂ်းမိုဝ်း ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်၊ ၼႂ်းမိုဝ်းၸုမ်းၸူၼ်ၶဝ် ဢိၵ်ႇတင်း ၼႂ်းမိုဝ်းၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၶဝ် ၵိုတ်းဝႆႉတင်းၼမ်။

မိူဝ်ႈၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ တႄႇၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၵွင်ႈၵၢင်ႇ ဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်သိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်၊ ပဵၼ်ၵွင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ၊ ၵွင်ႈၵျႃႇပၢၼ်ႇ လႄႈ ၵွင်ႈဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ။ ပဵၼ်ၵွင်ႈ ဢၼ်တၢင်ႇမွင်းၼိုင်ႈၵမ်း ယိုဝ်းလႆႈၼိုင်ႈၵမ်း။ မႅၵ်ႉမၼ်းၵေႃႈ သႂ်ႇလႆႈမၢၵ်ႇၵွင်ႈ မွၵ်ႈႁႃႈလုၵ်ႈၵွႆး။ ၵွင်ႈၸၢၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ ၵွင်ႈၸၢၵ်ႈလူင်ၵေႃႈ လႆႈၸႂ်ႉယူႇ ၽွင်ႈသေတႃႉ ဢမ်ႇလိူင်ႇ။ ၵွင်ႈၵႃႇပႅင်ႇ M-1 ဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇဢၼ်သႂ်ႇလႆႈ မၢၵ်ႇၵွင်ႈ 15 လုၵ်ႈၼၼ်ႉ လႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ၵွင်ႈဢၼ် ၶႅမ်ႉလိူဝ်ပိူၼ်ႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွင်ႈလူင်ယိုဝ်းၵႆၵေႃႈ မီးဢိတ်းဢွၼ်ႇၵွႆး။

ဝၢႆးလင် ၵွင်ႈၵၢင်ႇ ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်း ဢမ်ႇၵုမ်ႇၸႂ်ႉယဝ်ႉလႄႈ လႆႈႁႃသိုဝ်ႉ တၢင်းၼွၵ်ႈမိူင်း။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပၢင်ၵၢတ်ႇ ၵႃႉၶၢႆ ၶိူင်ႈယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၼႆႉ မီးတီႈ မိူင်းထႆး လႄႈ မိူင်းလၢဝ်း။ မိူဝ်ႈပီႊ ၁၉၆၀-၁၉၇၀ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းလၢဝ်း လႄႈ ၼႂ်းမိူင်းၵႅဝ် (ဝႅတ်ႉၼမ်း) ၼၼ်ႉ ပဵၼ်သိုၵ်းၵၢင်မိူင်း။ ဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇၵေႃႈ ၶဝ်ႈၸွႆႈထႅမ်ပႃးလႄႈ သင်မီး ငိုၼ်းတႄႉ ႁႃသိုဝ်ႉ ၵွင်ႈဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ တၢင်းမိူင်းလၢဝ်း လႄႈ မိူင်းထႆး လႆႈငၢႆႈငၢႆႈ။ သိုဝ်ႉဢဝ်ပဵၼ် တၢင်းၵၢၼ်တႄႉဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ၵူၼ်းၵၢင်မၼ်းၵေႃႈမီး လႄႈ လႆႈပၼ်ၵႃႊတေႉတေႉယူႇယဝ်ႉ။ 

ယဝ်ႉၵေႃႈ သိုဝ်ႉလႆႈ ၵွင်ႈမႂ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼႂ်းႁူင်းၵၢၼ်ၼၼ်ႉ ၵမ်းသိုဝ်ႈ။ မၢင်ၸုမ်း လဵၼ်ႈၵေႃႉၵၼ်တင်း သိုၵ် ၶႄႇၽိူၵ်ႇ ဢၼ်မီးၸွမ်းလႅၼ်ႊလိၼ် တႆး- ထႆး လႄႈ သိုဝ်ႉလႆႈတီႈၶဝ်ၽွင်ႈ။ ၽၢႆႇလင် ၁၉၇၀ ၼႆႉတႄႉ သိုၵ်းတႆး လႆႈၸႂ်ႉမႃး ၵွင်ႈၶိုတ်းၵၢပ်ႈ ဝၢၼ်ႈပၢၼ်မိူင်း ဢၼ်ႁဵတ်းၵမ်းလိုၼ်း M-16 ၸိူဝ်းဢၼ် လုၵ်ႉတီႈ ပၢင်သိုၵ်းဝႅတ်ႉၼမ်းသေ လူၼ်ႉ ဢွၵ်ႇမႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ။ လိူဝ်ၼႆႉ သမ်ႉလႆႈၸႂ်ႉ ၵွင်ႈမႅၵ်ႉၵူတ်ႉ Type 56 (ဢၼ်ငၢႆးမိူၼ် AK-47 သေ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇတီႈမိူင်းၶႄႇ) ၼၼ်ႉမႃး။ ၽၢႆႇၶိူင်ႈလူင် ၼႆၵေႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈပႃး ၵွင်ႈယိုဝ်းမၢၵ်ႇ ႁူဝ်လိူင်၊ မေႃႇထႃႇ (Motor) လႄႈ ရီႇၵွႆးလႅတ်ႈ (Recoiless Gun) လၢႆလၢႆသႅၼ်း ၼမ်လိူဝ်ၵဝ်ႇ တေႉတေႉ။

ဝၢႆးလင် ၁၉၉၀ ၼၼ်ႉတႄႉ သိုၵ်းၵၢင်မိူင်း မိူင်းၵမ်ႇပူႇၶျႃႇၶဝ် ယဝ်ႉတူဝ်ႈသေ ယူႇတီႈၸၢတ်ႈ ၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ မႃးပူတ်းၵွင်ႈ တီႈၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈ ၵၢင်ႇၶဝ်။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၸိူဝ်းဢမ်ႇ တၼ်းၽႅဝ် ၼႂ်းမိုဝ်းၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈ လုမ်ႈၾႃႉၶဝ်သေ ၵူၼ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၶဝ် ဢဝ်ၶၢႆ ဢွၵ်ႇပႅတ်ႈၼၼ်ႉ လူၼ်ႉၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းပၢင်ၵၢတ်ႇ မိူင်းထႆးလႄႈ ၸုမ်းသိုၵ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ တႆး၊ ယၢင်း လႆႈသိုဝ်ႉလႆႈၸႂ်ႉ တင်းၼမ်။ တီႈႁူဝ်မိူင်း ဢၼ် ပဵၼ်ငဝ်ႈၸိုင်ႈ တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းတႆး ဢၼ်ၶုၼ်သႃႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ယင်းမီးတီႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၶိူင်ႈၵွင်ႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈ။ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ၵွင်ႈလူင် လၢႆလၢႆသႅၼ်း။

ဝၢႆးလင်ပီႊ ၂၀၀၀ ၽၢႆႇၼႆႉတႄႉ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊ ၸိူဝ်းၵေႃႇတင်ႈ လႆႈႁူင်းငၢၼ်းႁဵတ်းဢွၵ်ႇၵွင်ႈ လႄႈ မၢၵ်ႇၵွင်ႈၵေႃႈ မီးမႃးလၢႆလၢႆၸုမ်း။ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၼင်ႇၵၼ် ၾၢၵ်ႇတွၼ်ႈၵၼ်ၵေႃႈမီး၊ ၵႃႉၶၢႆၵၼ်ၵေႃႈ မီးမႃး ယူႇယဝ်ႉ။

ငိုၼ်းၵွင်ၵၢင်လႆႈတီႈလႂ်

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ မိူင်းဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇၶဝ် ဢမ်ႇၸွႆႈထႅမ် မိူၼ်သိုၵ်းၵၢင်မိူင်း မိူင်းလၢဝ်း၊ သိုၵ်းၵၢင်မိူင်း မိူင်းၵႅဝ် (ဝႅတ်ႉၼမ်း) လႄႈ ၸုမ်းသိုၵ်းတႆး လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆႉ ၵႃႊလႆႈႁႃ ငိုၼ်းၵွင်ၵၢင် ၼႂ်းမိူင်းၶိုၼ်းၵွႆးယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၸဝ်ႉတႄႉ မီးၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ၸွႆႈထႅမ်ၽွင်ႈသေတႃႉ ဢမ်ႇႁၼ်ၸွႆႈထႅမ် လႆႈၶၢဝ်းယၢဝ်း။ ဝၢႆးလင်မႃး ႁႃဢဝ်တီႈ ၵူၼ်းမိူင်း။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ၵဵဝ်ႇၵွင်ႉပႃးၸွမ်း ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ ၵူႊလွင်ႈလွင်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ယႃႈမဝ်းၵမ်၊ သႅင် လႄႈ ၶူဝ်းၶွင်ၵုၼ်ႇသိၼ်။

ၵဵဝ်ႇၵပ်း လွင်ႈႁႃငိုၼ်းတွင်း ပုၼ်ႈတႃႇ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆႉသေ ႁူဝ်ၼႃႈ သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ ၵေႃႉတူင်ႉၼိုင် ပီႊယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင် ၵေႃႉ႞ လၢတ်ႈဝႃႈ- ႁဝ်းၶႃႈ တေလႆႈတေႃႇသူႈ ၶွမ်ႇ မိဝ်ႇၼိတ်ႈၶဝ် ပီႊယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်။ တႃႇတေတေႃႇ သူႈၶဝ် သမ်ႉလူဝ်ႇမီးတပ်ႉသိုၵ်း။ တပ်ႉသိုၵ်းသမ်ႉ လူဝ်ႇမီးၵွင်ႈ။ တႃႇသိုဝ်ႉၵွင်ႈသမ်ႉလူဝ်ႇငိုၼ်း။ တႃႇ ႁႃငိုၼ်းႁႃတွင်း တီႈမိူင်းႁူၺ်ႈမိူင်းလွႆၼႆႉ ၼွၵ်ႈလိူဝ်ယႃႈၽိၼ်ႇ ဢမ်ႇမီးသင် ၼႆယဝ်ႉ။ ၵႂၢမ်းၶေႃႈ ၼႆႉ ၵိုၵ်းပိုၼ်းတေႉယူႇယဝ်ႉ။

ၼႂ်းပပ်ႉ The Politics of Heroin in Southeast Asia ၼၼ်ႉ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ Alfred W. McCoy တႅမ်ႈၼႄဝႆႉ လွင်ႈသိုၵ်းႁၢၼ်ၸိုင်ႈတႆး (Shan National Army) ၸဝ်ႈငႃးၶမ်း ဢွၼ်ႁူဝ်တူင်ႉၼိုင် တၢင်းပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း ႁႃငိုၼ်းၵွင်ၵၢင် ပူၵ်းပွင်တပ်ႉမၼ်းၼၼ်ႉၽွင်ႈ။ မၼ်းတႅမ်ႈၼႄဝႃႈ- သိုၵ်းတႆး ၵုမ်းၵမ်လႆႈ လႅၼ်ႊလိၼ်ၵႂၢင်ႈ ၵႃႊႁိုဝ်ၵေႃႈ ၵုမ်းၵမ်လႆႈပႃး ယႃႈၽိၼ်ႇ ဢၼ်ဢွၵ်ႇၼႂ်းၼၼ်ႉ။ ဢဝ်ယႃႈၽိၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁဵတ်း ငိုၼ်းသေ သိုဝ်ႉဢဝ်ၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၽိူမ်ႉထႅမ်ႁႅင်းတပ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ တပ်ႉၶဝ်ယႂ်ႇမႃးၵေႃႈ လႅၼ်ႊလိၼ်ဢၼ် ၶဝ်ၵုမ်းၵမ်ၼၼ်ႉ တိူဝ်းၵႂၢင်ႈမႃး။ ယႃႈၽိၼ်ႇၵေႃႈ လႆႈၼမ်မႃး။ ၵွင်ႈၵၢင်ႇၵေႃႈ သိုဝ်ႉလႆႈၼမ်မႃး။ လႅၼ်ႊလိၼ်ၵုမ်းၵမ်ၵေႃႈ ၵႂၢင်ႈမႃး ႁဵတ်းၼႆသေ ႁႅင်းသိုၵ်းၶဝ် ယႂ်ႇမၢၵ်ႈမႃးတိၵ်းတိၵ်း ၼႆယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈၼႆ ၸုမ်းသိုၵ်းတႆး မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၸုမ်းလႂ်သေမဝ်ႇဝႃႈ ၼမ် လႄႈ ဢေႇ ၵဵဝ်ႇၵွင်ႉပႃး ၸွမ်းၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆယႃႈမဝ်းၵမ်။ မၢင်ၸုမ်းတူဝ်ၶဝ် ၵေႃႉၵႃႉ၊ မၢင်ၸုမ်း ပႂ်ႉၵဵပ်းၶွၼ်ႇဢဝ်။ မၢင်ၸုမ်း ႁပ်ႉၸၢင်ႈသူင်ႇပၼ် ယႃႈၽိၼ်ႇ တေႃႇထိုင်လႅၼ်ႊ လိၼ်ထႆး။ မၢင်ၸုမ်းၸိူဝ်းႁၢမ်ႉယိူင်းဢၢၼ်းသုင် သမ်ႉ ဢဝ်ယႃႈမဝ်းၵမ် ႁဵတ်းပဵၼ်ၶေႃႈသဵတ်ႈတေႃႇ လုမ်ႈၾႃႉ ၼင်ႇႁိုဝ်တေၸွႆႈထႅမ်ၸုမ်းၶဝ်။

တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵၢၼ်ငိုၼ်းလႆႈ ၸုမ်း သိုၵ်းတႆး မီးသင်လၢႆလၢႆ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ်ၸႅင်ႈလႅင်း သေတႃႉ ဢၼ်လႆႈႁၼ်တႄႉ ပဵၼ် “ငိုၼ်းၵွင်ၵၢင် ၸွႆႈထႅမ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ” ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵဵပ်းဢဝ်တီႈၵူၼ်းမိူင်း ပိူင်ယႂ်ႇမၼ်း ၸိူဝ်းမီးလူတ်ႉၵႃး လႄႈ ၼႃႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး၊ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆယႂ်ႇလူင်ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉ ဢိၵ်ႇတင်း ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် တီႈၵူၼ်း မိူင်းယူႇယဝ်ႉ။

ဢမ်ႇလႆႈလီလႆႈပဵၼ်ၸွမ်းသိုၵ်းယဵၼ်

သိုၵ်းယဵၼ် (Cold War) ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢင် သိုၵ်းလူင် မိူင်းဝၼ်းတူၵ်း ဢမႄႇရီႇၵၼ်ႇ ဢွၼ် ႁူဝ် လႄႈ မိူင်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ရတ်ႉသျႃး ဢွၼ်ႁူဝ် ၶဵင်ႇတႃႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တၢမ်တူဝ် သွင်မိူင်းလူင်ၼႆႉ ဢမ်ႇႁၢင်ႈႁႅၼ်းသိုၵ်း တိုၵ်းတေႃးၵၼ်သေတႃႉ ၶဝ်ႈၸိမ်ၸွမ်း ဝၢၼ်ႈလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉသေ ၶတ်းၸႂ် ၸၢမ်းႁႅင်းၵၼ် ႁႂ်ႈမိူင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃးမိူင်းၽႂ် မိူင်းမၼ်း။ သိုၵ်းယဵၼ်ၼႆႉ တႄႇဝၢႆးလင် သိုၵ်း လုမ်ႈၾႃႉ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင်ယဝ်ႉတူဝ်ႈ မိူဝ်ႈပီႊ ၁၉၄၇ သေ ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ ၼႂ်းပီႊ ၁၉၉၁ မိူဝ်ႈမိူင်းႁူမ်ႈ တုမ်သူဝ်းဝီးယႅတ်ႈ (ရတ်ႉသျႃး) ၵူၼ်ႇပင်းၵႂႃႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵေႃႈ ရတ်ႉသျႃး လႄႈ ၶႄႇ ပဵၼ်ယႂ်ႇမႃးထႅင်ႈလႄႈ ၶႂ်ႈဢွၵ်ႇပိူင်ၾၢင်သိုၵ်း ယဵၼ်ထႅင်ႈ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင် ယူႇယဝ်ႉ။

မိူင်းတႆးၵေႃႈ တေလႆႈဝႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇတၢမ်ႇ သိုၵ်းယဵၼ်တေႉတေႉဝႃႈဝႃႈ။ ၸုမ်းသိုၵ်းတႆး မိူဝ်ႈ ပၢၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပူၼ်ႉဢွၵ်ႇလႆႈ တူင်ႇဝူင်း ပၢင်သိုၵ်းယဵၼ်သႄႈ။ ဢၼ်ၶႄႇၽိူၵ်ႇၶဝ်ႈမႃး မိူင်းတႆးၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်သိုၵ်းယဵၼ်ယဝ်ႉ။ ဢၼ် သိုၵ်းတႆး ယၢမ်ႈတႅၵ်ႇၵၼ်မႃးလၢႆမူႇလၢႆၸုမ်း၊ မၢင် ၸိူဝ်းႁဵတ်းၵေႃႉ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈ၊ မၢင်ၸိူဝ်းသၢၼ် ၶတ်းၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈသေ ၸႅၵ်ႇသဵၼ်ႈတၢင်းၵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ လႄႈ သဵၼ်ႈတၢင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်ဝႃႈ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ယွၼ်ႉသိုၵ်းယဵၼ်ယဝ်ႉ။ မိူၼ် ၸိူင်ႉ ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ မိူင်းၶိဝ်းပႃႇ၊ မိူင်းဝႅတ်ႉ ၼမ်း၊ မိူင်းလၢဝ်းၶဝ်တႄႉ ဢွင်ႇပေႉသေ ဝၢႆးလင် မႃး လႆႈလီလႆႈပဵၼ်ၵႂႃႇယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူင်းတႆးတႄႉ ယွၼ်ႉသိုၵ်းယဵၼ်သေလႄႈ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈၸၢမ်ႇ ပူၺ်ႈ ၽွၼ်းလီမၼ်းမႃးဢီႈသင်သေ တိုၵ်ႉလႆႈ ၶၢမ်ႇ ၽွၼ်းယွၼ်ႈသိုၵ်းယဵၼ် ဢၼ်ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပီႊ ၁၉၉၁ ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉသိုၵ်းယဵၼ်သေလႄႈ ၸုမ်းသိုၵ်း တႆး ၸုမ်းလႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈတၢင်းၸွႆႈထႅမ် တီႈမိူင်း ၼွၵ်ႈမႃးတေႉတေႉ။ ယွၼ်ႉမီးပၢင်သိုၵ်း တီႈမိူင်းၵႅဝ်၊ မိူင်းလၢဝ်း၊ မိူင်းၵမ်ႇပူႇၶျႃႇလႄႈ ပေႃးမီးငိုၼ်း သိုဝ်ႉၵွင်ႈလႆႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵွႆး တေပဵၼ်ၽွၼ်း လီ တႃႇၸုမ်းသိုၵ်းတႆး မိူဝ်ႈပၢၼ်ပၢင်သိုၵ်းယဵၼ် ၼၼ်ႉ။

ၸိူင်းမႁေႃႇသထႃႇ လႄႈ သိုၵ်းၵၢင်မိူင်း

ပၢင်သိုၵ်းႁိုင်ၼၢၼ်းမႃးၼႆႉ တုမ်ႉတိူဝ်ႉႁႂ်ႈ မၢၼ်ႈမိူင်း လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်း လူႉယႂ်ႇၸဵပ်းၼမ်တေႉ တေႉ။ ၵၢၼ်တႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၵွႆးၵေႃႈ မီးႁူၵ်းသိပ်း ပီႊမိူင်းယူႇယဝ်ႉ။ မိူင်းတႆးဢိၵ်ႇမိူင်းမၢၼ်ႊၼႆႉ လႆႈၶၢမ်ႇတၢမ်ႇသိုၵ်းတၢမ်ႇသိူဝ်မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ သိုၵ်း လုမ်ႈၾႃႉ ပွၵ်ႈၵမ်းသွင် ပီႊ ၁၉၄၂ တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈ လဵဝ် ပႆႇယဵၼ်လီ။ ဢၼ်လႆႈၶၢမ်ႇလိူဝ်ပိူၼ်ႈတႄႉ ဢၼ်ပဵၼ်မိူင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိူဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈမၢၼ်ႊ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ တီႈထုင်ႉပွတ်းတွၼ်ႈ ဢၼ်မၢၼ်ႊယူႇသဝ်းၼမ်ၼၼ်ႉ တႄႇဢဝ် ၶၢဝ်း တၢင်း ပီႊမိူင်း ၁၉၇၀−၈၀ ၼၼ်ႉ ၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႈ မၢၼ်ႊၶဝ် လူႉၵွႆဝၢင်းၶိူင်ႈပႅတ်ႈလႄႈ ဢမ်ႇမီးသိုၵ်း မီးသိူဝ်သင်သေ ၵတ်းယဵၼ်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၵူၺ်း ၵႃႈ တီႈမိူင်းတႆး၊ မိူင်းၶၢင်၊ မိူင်းယၢင်းလႅင်၊ မိူင်း ယၢင်းၽိူၵ်ႇ လႄႈ မိူင်းရၶႅင်ႇတႄႉ ပႆႇၵတ်းယဵၼ်သႄႈ။

တီႈၼႆႉ လီၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ ၸိူင်းၸဝ်ႈမႁေႃႇ သထႃႇၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ မီးပွၵ်ႈ႞- မႄႈၽၢႆးတူဝ်႞ ၽၢမ်းႁဵတ်းႁၢင်ႊၵူၼ်းယဝ်ႉ မႃးလၵ်ႉႁိမ်ဢဝ် လုၵ်ႈ ဢွၼ်ႇၵူၼ်းလႄႈ ပဵၼ်လိူင်ႈထဵင်မေႃးၵၼ် တင်းမႄႈၵူၼ်း။ ၵမ်းလိုၼ်းထိုင်မႃး တီႈၸဝ်ႈ မႁေႃႇ သထႃႇ။ မၼ်းၸဝ်ႈ တူၺ်းၾၢင်ႁၢင်ႊ မႄႈ ယိင်းသွင်ၵေႃႉသေ လၢမ်းႁူႉဝႃႈ ၵေႃႉလႂ်ပဵၼ် မႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ ၵေႃႉလႂ်ပဵၼ် မႄႈၽၢႆးၽၢမ်းႁဵတ်း ၵူၼ်းႁိမ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းတင်းၼမ် တေလႆႈႁူႉႁၼ်ၸွမ်း ၼႆသေ ဢဝ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဝႆႉၼႂ်းၵၢင်ယဝ်ႉ ၸႂ်ႉမႄႈယိင်း သွင်ၵေႃႉ ဝၵ်ႉၵမ်ႁူဝ်ၵမ်တိၼ်သေ ၸၼ်ႁုၵ်ႉႁိမ် ၵၼ်။ မၼ်းၸဝ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ ၽႂ်ၸၼ်ဢဝ်လႆႈၵေႃႈ ပဵၼ် လုၵ်ႈဢွၼ်ႇမၼ်းယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇၸၼ်ၵၼ် လၢၵ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇသမ်ႉ ၸဵပ်းၼႃႇလႄႈ ႁွင်ႉႁွင်ႉႁႆႈႁႆႈ။ မႄႈၽၢႆးတႄႉ ဢမ်ႇမီးၸႂ်ဢိတ်းလူ တေႃႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ။ ၵေႃႉပဵၼ်မႄႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢွၵ်ႇ ဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇသိူဝ်းတူၺ်း လုၵ်ႈမၼ်းၸဵပ်း သႅပ်ႇ ႁွင်ႉႁႆႈလႄႈ ၵႃႊလႆႈပွႆႇပၼ်။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မႁေႃႇသထႃႇၸင်ႇ တႅပ်းတတ်းဝႃႈ ၵေႃႉပွႆႇပၼ် ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႄႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ ႁွင်ႉႁႆႈယူႇယဝ်ႉ။ ၸုမ်းလႂ်ၽႂ်သမ်ႉ ဢမ်ႇမီးၸႂ်ဢိတ်းလူ ၼင်ႇၽၢႆး သေ သိုပ်ႇသႄႇသိုပ်ႇသူၼ်း ၼင်ႇႁိုဝ် သိုၵ်းၵၢင် မိူင်း ပေႃးတေဢမ်ႇယဝ်ႉဢမ်ႇတူဝ်ႈလႆႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ႁၼ်ၸႅင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

>>>>    ၾၢင်မၢဝ်းၸိုၼ်ႈ

#သိုပ်ႇလူပိုၼ်းၵၢၼ်တေႃႇသူႈတႆးလႆႈထႅင်ႈ..........

တႆးႁဵတ်းႁိုဝ်ၵႅတ်ႇၶႄလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၸိုင်ႈတႆး

May.21 ဝၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၵႅတ်ႇၶႄဢဝ်ၶိုၼ်းမိူင်းၸိုင်ႈတႆး

ပပ်ႉမၢႆတွင်းၵိုၵ်းပိုၼ်း လၢႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ 1958

 ၵွပ်ႈသင်သိုၵ်းတႆး ပဵၼ်ဝႆႉသွင်ၸုမ်

လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်လႄႈ ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၵၼ်မႃးၸိူင်ႉႁိုဝ်?

ပိုၼ်းငဝ်းတူင်ႉ ဝၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ    #1     #2        #3        #4