ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇယႃႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆး

 

ၼႂ်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈၼႆႉ ဢၼ်ယႃႈလမ်ဢွၵ်ႇၼမ်သေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်မိူင်းတႆးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၶႄႇၸႂ်ႉႁႄႉႁၢမ်ႈလႄႈ တီႈၼႃႈလိၼ်ဝ၊ မိူင်းလႃး လႄႈ ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ (ၵူဝ်းၵၢင်ႉ)ၼၼ်ႉတႄႉ လွင်ႈၽုၵ်ႇယႃႈ ဢမ်ႇမီးသေတ ၼႂ်းမိူင်းတႆး တၢင်ႇတီႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇၼမ်ၵေႃႈဢေႇ  တိုၵ်ႉၽုၵ်ႇသွမ်ႈယႃႈဝႆႉယူႇ။

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လူဝ်ႇငိုၼ်းၸူၵ်းငိုၼ်းၸၢႆႇ တႃႇၼႃႈႁေႃတေႃႁိူၼ်းလႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၽၢၼ်ၵွတ်းၼၼ်ႉ ၽုၵ်ႇယႃႈယဝ်ႉ။ 

ပီ 2018 ၼၼ်ႉ ၸုမ်းၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉယႃႈ လႄႈ ၵၢၼ်ႁုၵ်းႁၢႆႉၼႂ်းလပ်းသိင်ႇ UNODC ၶဝ် ၵဵပ်းတူၺ်း သဵၼ်ႈမၢႆဝၢၼ်ႈ 600 လုၵ်ႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းတႆးၸိုင် လႆႈႁၼ် 4 ပုၼ်ႈ 1 ပုၼ်ႈၼၼ်ႉ ၽုၵ်ႇယႃႈယဝ်ႉ။  ၵူၼ်းၼိုင်ႈဝၢၼ်ႈၼႆႉ တႃႇၶိုင်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ၶဝ်ၽုၵ်ႇယႃႈ။ ၵွပ်ႈၼႆ တီႈၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆႉ မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း 9 လင်ၼၼ်ႉ တႃႇၼိုင်ႈလင် ၽုၵ်ႇယႃႈယဝ်ႉ။

တီႈၸႄႈတွၼ်ႈဝ၊ မိူင်းလႃး လႄႈ ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ဢၼ်မီးတီႈ လႅၼ်လိၼ်ၶႄႇၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၽုၵ်ႇယႃႈ။ၵူၺ်းၵႃႈ တီႈမိူင်းတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇ ဝၢၼ်ႈ 34%၊ မိူင်းတႆး ပွတ်းၸၢၼ်း ဝၢၼ်ႈ 30% လႄႈ မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ဝၢၼ်ႈ 9 % ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈႁၼ် ၽုၵ်ႇယႃႈၵၼ်ယဝ်ႉ။ 

ပေႃးမႃးႁုပ်ႈတူၺ်းၸိုင် ဝၢၼ်ႈဢၼ်ၽုၵ်ႇယႃႈ မီး 22% သေ ဝၢၼ်ႈဢၼ်ဢမ်ႇၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉ မီး 78% ။ မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း ဢၼ်ၽုၵ်ႇယႃႈ မဵဝ်းလဵဝ်ၵူၺ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇလႃႈလီႈမီးၼင်ႇၵဝ်ႇ။

မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း ၼႂ်းမိူင်းတႆး ပွတ်းဢွၵ်ႇလႄႈ ပွတ်းၸၢၼ်းၼၼ်ႉ တီႈၼႂ်းသူၼ်ၶဝ် မွၵ်ႈ 40% ၼၼ်ႉ ၶဝ်ၽုၵ်ႇယႃႈယဝ်ႉ။ သူၼ်တီႈပွတ်းႁွင်ႇတႄႉ တႃႇ 70% ၼၼ်ႉ ၽုၵ်ႇယႃႈယဝ်ႉ။ တီႈမိူင်းတႆးၼၼ်ႉ တႃႇတေၽုၵ်ႇသွမ်ႈယႃႈၸိုင် ၼိုင်ႈဢေႇၵၼႆႉ တေတူၵ်းမႅၼ်ႈ ငိုၼ်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ မွၵ်ႈ 140 တေႃႇလႃႇယူႇ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ တႃႇၶိုင်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၵႃႈ မၢႆသူၼ်ယႃႈလႄႈ ၵႃႈၶုတ်ႇယႃႈယဝ်ႉ။ ယႃႈၽိၼ်ႇလမ်ၼိုင်ႈၵီႇလူဝ်ႇၼႆႉ သမ်ႉလႆႈငိုၼ်းတေႃႇလႃႇယူႇ မွၵ်ႈ 140 တေႃႇလႃႇလႄႈ တႃႇၵူၼ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ၶူပ်းယူႇ။ 

ပၼ်ႁႃ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၼၼ်ႉတႄႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ လွင်ႈၽုၵ်ႇယႃႈ၊ မၼ်းပဵၼ် ယွၼ်ႉႁႃၵၢၼ်ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ႁႃၵၢၼ်ယၢပ်ႇၼၼ်ႉ မႃးထွင်းသူၼ်းပၼ် ႁႂ်ႈၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်မီးၵၢၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ ၵူၼ်းဢၼ်ၽုၵ်ႇယႃႈ ယွမ်းလူင်းၵႂႃႇယူႇ။ 

မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း ဢၼ်ဢမ်ႇလႆႈၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉ ငိုၼ်းၶဝ်ႈၶဝ် ယွမ်းလူင်းၵႂႃႇယူႇ။ တီႈမိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉဢမ်ႇၽုၵ်ႇယႃႈလႄႈ ငိုၼ်းၶဝ်ႈ ယွမ်းလူင်းၵႂႃႇ 26% သေ တီႈမိူင်းတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ ယွမ်းၵႂႃႇ 80%၊ တီႈပွတ်းၸၢၼ်းၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ငိုၼ်းၶဝ်ႈၶဝ် ယွမ်းလူင်းၵႂႃႇ 50% ၼႆယဝ်ႉ။

ဝၢၼ်ႈၽုၵ်ႇယႃႈ ဢၼ်တၢင်းၵႃးထိုင်ၼၼ်ႉတႄႉ မီး 20% ၵူၺ်း၊ ၵမ်ႉပႃႈၼမ်တႄႉ ဝၢၼ်ႈၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉ တၢင်းၵႃး ဢမ်ႇႁွတ်ႈထိုင်။ တီႈၽုၵ်ႇယႃႈၵမ်ႉပႃႈၼမ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ တၢင်းၵႃး ဢမ်ႇႁွတ်ႈလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းဢၼ်ယူႇ ပိၵ်ႇထိူၼ်ႇႁၢင်ၶိူဝ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵႆယၢၼ် လွင်ႈတၢင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇဝႆႉသေ ၵုမ်ႇလႆႈမူၵ်းယူႇ ၼႂ်းၵႄႈၵၢင် တၢင်းၽၢၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း။

ၸိူဝ်းဢၼ်ႁဵတ်း ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၼၼ်ႉ ၶဝ်လူဝ်ႇလႆႈဢဝ် ၶူဝ်းသူၼ်ၶူဝ်းႁိူၵ်ႈၶဝ် ၶၢႆဢွၵ်ႇ တီႈၼွၵ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ တီႈၼႆႈ လႆႈႁၼ် ၸိူဝ်းဢၼ်ဢမ်ႇၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉ သႃႇတွၼ်းလိူဝ်သေ ၸိူဝ်းဢၼ်ၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉဝႆႉယူႇ။

တီႈဢၼ်မီး မူႇၸုမ်းၸဝ်ႈႁႆႈၸဝ်ႈၼႃးၼၼ်ႉ တႃႇတေ ၶၢႆၶူဝ်း ဢၼ်ဢွၵ်ႇၼႂ်းသူၼ်ၼႂ်းႁိူၵ်းၶဝ်ၸိုင် ၶဝ်လႆႈၵႃႈၶၼ်မၼ်းၶႅမ်ႉလႅပ်ႈသၢင်ႇထုၵ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။ 

တီႈၼႆႈ  ပေႃးမႃးထတ်းတူၺ်းၸိုင် ဢၼ်ၽုၵ်ႇၶဝ်ႈ မီး 92% ၊ ဢၼ်ၽုၵ်ႇ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇ မီး 76% ဢၼ်ၽုၵ်ႇထူဝ်ႇ မီး 26% လႄႈ ဢၼ်ၽုၵ်ႇယႃႈ မီး 22% ယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းဢၼ်ၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် ပဵၼ်ၵူၼ်းၸိူဝ်း ဢၼ်ယူႇၸွမ်း ႁူဝ်ႁူၺ်ႈႁၢဝ်းလွႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်း ဢၼ်ယူႇႁူဝ်ႁူၺ်ႈႁၢဝ်းလွႆ တီႈမိူင်းတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇလႄႈ ပွတ်းၸၢၼ်း မွၵ်ႈ 80% ၼၼ်ႉ ၵမ်ႉပႃႈၼမ် သူၼ်ယႃႈၶဝ် ၵႂၢင်ႈယူႇ မွၵ်ႈ 5 ဢေႇၵယဝ်ႉ။ သူၼ်ယႃႈ ပွတ်းႁွင်ႇတႄႉ လိူဝ်တွၼ်းသေ 5 ဢေႇၵဝႆႉယူႇ။ ဝၢၼ်ႈဢၼ်ဢမ်ႇၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် မၢၵ်ႈမီးလိူဝ်သေ ဝၢၼ်ႈၸိူဝ်းဢၼ် ၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ဢွင်ႈတီႈၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉ ၵႃႈၸၢင်ႈၵႃႈႁႅင်းၵေႃႈ လႆႈဢေႇဝႆႉ ၼႆယဝ်ႉ။

ၼႂ်းပီ 2016 လႄႈ ပီ 2018 ၼႆႉ ၵႃႈၶၼ်ယႃႈ တူၵ်းၵႂႃႇ 50% လႄႈ ၵၢၼ်လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈယႃႈၵေႃႈ လႆႈယွမ်းလူင်းၵႂႃႇသေ ၸင်ႇတေပဵၼ်မႃး လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈတၢင်ႇမဵဝ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ ပေႃးမႃး ႁုပ်ႈသေတူၺ်းၸိုင် ဝၢၼ်ႈဢၼ်ဢမ်ႇၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလိူဝ်သေ ဝၢၼ်ႈၸိူဝ်းဢၼ်ၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉယူႇ။ 

ၼႂ်းမိူင်းတႆး ပွတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ် ဝၢၼ်ႈၽုၵ်ႇယႃႈ မီးၼမ်သေပိူၼ်ႈသေ မီးမွၵ်ႈ 70 % ယဝ်ႉ။ ပွတ်းၸၢၼ်း ဝၢၼ်ႈၽုၵ်ႇယႃႈမီး 30%၊ ပွတ်းႁွင်ႇမီး 40% ယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈၸိူဝ်းဢၼ်ၽုၵ်ႇယႃႈၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈဢၼ်ၵႆယၢဝ် မီးတီႈၸွၵ်ႉ တီႈသဵၼ်ႈတၢင်းၵႃး ဢမ်ႇႁွတ်ႈ လွင်ႈၵႂႃႇမႃး ၵပ်းသိုပ်ႇယၢပ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

လႅပ်ႈတေ လိူၵ်ႈဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ် ဢမ်ႇႁွတ်ႈထိုင်လႆႈၼၼ်ႉသေ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယႃႈၵေႃႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈယူႇ။ ပေႃးဝႃႈ ၵႆယၢၼ် ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵေႃႈ သူၼ်ယႃႈၶဝ် ဢမ်ႇလႆႈၶၢမ်ႇတၢင်းယႃႉလႅဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 

ဝၢၼ်ႈၼႂ်းမိူင်း ၵမ်ႉပႃႈၼမ်တႄႉ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇတႂ်ႈၵုမ်းၵမ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဝႆႉယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ဝၢၼ်ႈဢၼ်ၽၢႆႇႁူမ်ႇလူမ်ႈ ထိုင်ႁွတ်ႈလႆႈၼၼ်ႉ တိူဝ်းမီးလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈသေ တိူဝ်းလႆႈမီးသုၼ်ႇ ၽွၼ်းလီယဝ်ႉ။ ပေႃးမီး လွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေၸၢင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်လႆႈယဝ်ႉ။ လွင်ႈၵိၼ်ယႅမ်ႉ ဢမ်ႇမီးသေ ၽုၵ်ႇယႃႈတႄႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈသေတ တႃႇတေလႆႈၵိၼ်ယႅမ်ႉၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇတေၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 

ၶေႃႈထတ်းသၢင် UN တႄႉ လၢတ်ႈမႃးဝႃႈ ဢမ်ႇၶိုင်ပွင်ပၼ် လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ဢၼ်မႃး တႅၼ်းတၢင်တီႈယႃႈသေ သမ်ႉၵႂႃႇႁႃယႃႉပႅတ်ႈတူၼ်ႈယႃႈဢၼ်ၶဝ်ၽုၵ်ႇ၊ ႁၢမ်ႈလွင်ႈၽုၵ်ႇယႃႈၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇတၢင်း ၵႂႃႇႁဵတ်းႁႂ်ႈ လွင်ႈၵိၼ်ယႅမ်ႉ ဢမ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ 

Sources: VOA News translated by INS