ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ၊ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈ

 

ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ၊ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈ
ဝၼ်းထူၼ်ႈ 4 လိူၼ် January 1948
မိူင်းမၢၼ်ႈတင်းမိူင်းသၼ်လွႆ(တႆး၊ ၶၢင်၊ ၶျင်း)
ႁူမ်ႈလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃတႂ်ႈဢၢင်းၵိတ်ႉယဝ်ႉသေ ၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈမိူင်းပဵၼ် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႊ (Union fo Burma) လႄႈၸဝ်ႈၾႃႉယွင်ႁူၺ်ႇ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈ ႁိုဝ် ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ ၶိုၼ်ႈၼင်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်း ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပိူၼ်ႈယူႇ။

သိုပ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်ႈပိုၼ်ႈၵႅပ်ႈၸဝ်ႈသူၺ်တႅၵ်ႈၼင်ႇၼႆ။
ဢႃႇယုလႆႈ 66 ပီႊ (1896-1962)
ဝၼ်းလိူၼ်ပီၵိူတ်ႇ (16.10.1896)
ၸိုဝ်ႈတႄႉတႄႉ ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ
ၸိုဝ်ႈပေႃႈမႄႈၸဝ်ႈၶျုင်ႇ + ၸဝ်ႈၼၢင်းသႃႇတီႈၵိူတ်ႇဝဵင်းၺွင်ႇသူၺ်ႇ (ၼွင်ႁူၺ်ႈ)
ၵူၼ်းမိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆး
ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ
ၼႃႈၵၢၼ်ပွင်ၵၢၼ်ၵွၼ်းမိူင်း
ၵေႃႉၵူႈၸဝ်ႈၼၢင်းႁိူၼ်းၶမ်း
လုၵ်ႈလၢင်းမီး 11 ၵေႃႉ
ၶၢဝ်ႇႁူင်လိုဝ်းလင်ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ၵေႃႉမၢႆၼိုင်ႈႁွႆးမိုဝ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်၊
ဝၼ်းသဵင်ႈၵၢမ်ႇ(21.11.1962)
တီႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ

ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ ၼႆ့ ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈလူင် ၵေႃႉထိၼိုင်ႈ ၼႂ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် 1948 ၼီႈ လိူၼ် ၸၼ်ႇၼဝရီႇ 4 ဝၼ်း တေႃႇထိုင် 1952 ၼီႈ လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် 16 ဝၼ်း မၼ်းၸဝ်ႈ ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၸွမ်ၸိုင်ႈမႃးယဝ်ႉ။

ၸွမ်ၸိုင်ႈလူင် ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈၼႆႉ ၵေႃႉပဵၼ်ပေႃႈ ၸဝ်ႈၶျုင်ႇ (ၵိၼ်မိူင်းဝဵင်းဢိၼ်းတဵင်ႇ) ၵေႃႉပဵၼ်မႄႈ ၸိုဝ်ႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းသႃႇသေ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ မိူဝ်ႈ 1869 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပိူဝ်ႇ 16 ဝၼ်း (ပီၵေႃးၸႃႇ 1257 ၼီႈ) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်း ၸဝ်ႈၵိူတ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽွင်း ပွႆးၽြႃးႁူဝ်ႁိူဝ်း (ၽွင်ႇတေႃႇဢူး) ဢၼ်ပဵၼ် ၽြႃးၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼၢင်းသႃႇ လဵင်ႉလုၵ်ႈယၢပ်ႇၼႃႇလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ် မၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႆႉ တေပဵၼ် ၽူႈမီးၽုင်းၵၢမ်ႇယႂ်ႇၼႆသေ ဢဝ်ၸွင်ႈၶမ်း မႃးၵင်ႈပၼ် ၸွမ်းၼင်ႇ ၶူးလၢႆးလေႃးၵီႇသေတ ဢမ်ႇၵိူတ်ႇလႆႈ။ မိူဝ်ႈပၢင်းဢဝ် ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး လဵပ်ႈၼွင်သေ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ႁူဝ်ႁိူဝ်းၶမ်း သိူၵ်ႈၽႅဝ်ထိုင်ၶိုၼ်း တမ်ႈတီႈ ၵွင်းမူးၽွင်ႇတေႃႇဢူး ၽွင်းသဵင်ၵွင်မွင်းသႅင်ႇ လင်ၼၼ်ႈယူႇၼၼ်ႉၸိုင် ၸဝ်ႈၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇတၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ မၢၼ်ႈၶဝ်တႄႉ ပိၼ်ႇႁွင်ႉဝႃႈ စဝ်ရွှေသိုက်ၼႆယဝ်ႉ။ 

မိူဝ်ႈၵေႃႉလဵၵ်ႉ လႆႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း တမ်ႈတီႈ ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး ဢၼ်ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇဝႆႉပၼ် ပုၼ်ႈတႃႇ လုၵ်ႈလၢၼ်ၸဝ်ႈၾၶဝ် ၶိုၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ ၶဝ်ႈႁၢပ်ၵၢၼ် တမ်ႈတီႈ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈ ရၢႆႇၽႄႇမၢၼ်ႈ Burma Rifle ယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ 1920-23 ၽွင်းၶၢဝ်းယၢမ်း လုၵ်ႈႁဵၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၶွမ်ႈသပိတ်ႈတေႃႇ ပၢႆးပႆႇၺႃႇဢင်းၵိတ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈႁပ်ႉဢဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽူႈမီးၸၼ်ႉ ၼႂ်းတပ်ႉမၢၼ်ႈ ဢၼ်ပႂ်ႉလႅၼ်လိၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈ ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇယဝ်ႉ။ 1927 လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပိူဝ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈၶၢမ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾၼွင်ႁူၺ်ႈဝႆႉသေ ထိုင်မႃး 1929 ပေႃႈၸဝ်ႈ ၸဝ်ႈၾလူင်သႃႇၸဝ်ႈမွင်ႇ ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇၶိုၼ်ႈပုတ်ႈႁၢင်ႈႁေႃ ၼွင်ႁူၺ်ႈယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ဢႃႇယုၸဝ်ႈ ၵူၺ်းမီး 33 ပီၵူၺ်း။

1929 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် 8 ဝၼ်း လႆႈမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾယဝ်ႉ။ 1939 ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တီႈၼႂ်းတပ်ႉၶိုၼ်းႁွင်ႉ တႃႇတေၵိုတ်ႉႁၢပ်ႇ ၼႃႈၵၢၼ်သိုၵ်းလႄႈ လႆႈၶိုၼ်းၵႂႃႇၶဝ်ႈၼႂ်းသိုၵ်း တပ်ႉမၢၼ်ႈ တေႃႇထိုင် 1942 ယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1947 ၼီႈ ၸဝ်ႈပဵၼ်ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်း ၸုမ်းၵေႃႇမတီႇ တႅမ်ႈပၵ်းပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢိၵ်ႇ ႁၢပ်ႇဢဝ် ၼႃႈၵၢၼ် ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၸုမ်းပူၵ်းပွင်ဢုပတေႇ ၵူတ်းမၢႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၸဝ်ႉၸဝ်ႉၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ တႄႇၼႃႈႁိူၼ်း ၵူပ်ႉၵူႈလူၺ်ႈ လုၵ်ႈယိင်းလုင်းလႃႉပူး ဝဵင်းၼမ်ႉၶူၵ်ႉ (ၽူႈၵဵပ်းၶွၼ်ႇ မိူင်းၼွင်ႁူၺ်ႈ)ယဝ်ႉ။ လုၵ်ႈယိင်းလုင်းလႃႉပူး တင်းသီႇယိင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ ဢဝ်ႁဵတ်းမေးမၼ်းၸဝ်ႈ။ ၵေႃႉပီႈၼၢင်းလူင်ၼႆႉ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းယီႇၼႆသေ ၶဝ်ႈပဵၼ် ၼၢင်းမႁႃႇတေႇဝီႇလႄႈ မီးမႃး လုၵ်ႈၸၢႆးသွင်ၸၢႆး (1) ၸဝ်ႈသႅင်ၽ (ႁွင်ႉ) ၸဝ်ႈၸၢႆး။ (2) ၸဝ်ႈသႅင်ဢုင်ႇ (ႁွင်ႉ) ၸဝ်ႈသႅင်။ လုၵ်ႈယိင်းလုင်းလႃႉပူး ၵေႃႉထူၼ်ႈသွင်ၼႆႉ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းၸၼ်ႇတႃႇၼႆသေ ၶဝ်ႈပဵၼ် မေးၼၢင်း ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ ၵေႃႉထူၼ်ႈသွင်ယဝ်ႉ။ မၼ်းၼၢင်း သမ်ႉမီးမႃး လုၵ်ႈယိင်းၵေႃႉၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈယိင်းၸၼ်ႇတႃႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၵေႃႉ တႅမ်ႈလိၵ်ႈ Moon Princess ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မေးၼၢင်းၸဝ်ႈ ၵေႃႉထူၼ်ႈသွင်ၼႆႉ ၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈလႆႈ ဢႃႇယု 21 ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၼႃႈႁိူၼ်းၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ ၸုပ်ႈဢွၼ်တၢင်းၼႆႉ မီးသီႇသိုပ်ႇသေ မီးမႃး လုၵ်ႈၸၢႆး 3 ၸၢႆး၊ လုၵ်ႈယိင်း 2 ယိင်း။ 

ထိုင်မႃး 1937 ၼႂ်းလိူၼ် ၵျုၼ်ႇၼၼ်ႉ ၸင်ႇၵူပ်ႉၵူႈၵၼ် တင်းလုၵ်ႈယိင်း ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း (ၸဝ်ႈၾသဵၼ်ႈဝီ) ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းႁိူၼ်းၶမ်းသေ မီးလုၵ်ႈလၢင်း 6 ၵေႃႉ။  ဝၢႆးသေ သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇၵေႃႈ ၸဝ်ႈၶမ်းသိုၵ်ႈ ၵိုတ်းလိုဝ်ႈ လွင်ႈႁၢပ်ႇၵိုတ်ႉၵၢၼ်သိုၵ်းသေတႃႉ ထိုင်မႃး 1939 သၢပ်ႇသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင် သမ်ႉမီးမႃးလႄႈ လႆႈၶိုၼ်းၶဝ်ႈၼႂ်းသိုၵ်းထႅင်ႈယဝ်ႉ။

1945 ဝၢႆးသေ သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇ ပွၵ်ႈသွင် ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ ပုၼ်ႈတႃႇတေ လွတ်ႈပူၼ်ႉၸၢတ်ႈပၢၼ်ၶီႈၶႃႈ တႂ်ႈမိုဝ်းဢင်းၵိတ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇႁူမ်ႈလူၺ်ႈ ၸွမ်သိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်းသေ ၶတ်းၸႂ်ၶိုင်ပွင် လွင်ႈၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်း ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ်တေပဵၼ် လူင်းလၢႆးမိုဝ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶတ်းၸႂ်သႂ်ႇႁႅင်းယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 1947 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ 1 ဝၼ်း ၽွင်းမိူဝ်ႈ ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇ သၽႃးမႄးဝၢၼ်ႈမိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် တင်းသဵင်ႈ လႆႈၸႂ်ၵၼ် ဢဝ်ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈၼႆႉ မီးၼမ်ႉၸႂ် ပၼ်ႁႅင်းၽၢႆႇပႆႇၺႃႇတၢင်းမေႃသေ မီးၵၢင်ၸႂ် ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း မေႃလိၵ်ႈၵူႈၵေႃႉယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ ၼႃႈလိၼ် ဢၼ်ၸဝ်ႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈပူင်ဝၢင်းတမ်းၶေႃႈပူင်ဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢၼ်ဢႃႇယု လႆႈႁူၵ်းၶူပ်ႇၼၼ်ႉ တေလႆႈၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း ၵူႈၵေႃႉ။ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇၶိုၼ်ႈၸိုင် တေပၼ်တၢမ်ႇၼၵ်းၼႃ တီႈပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼႆသေ ဢဝ်ၶေႃႈပူင်ၼၼ်ႉ ဢိတ်ႇသႂ်ႇၼိူဝ်ၸေႈၶဵဝ်သေ ပိုၼ်ပၼ် ၵူၼ်းမိူင်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၶေႃႈပူင်ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၼွင်ႁူၺ်ႈ (ၺွင်ႇသူၺ်ႇ)ၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် ႁွင်ႉဝႃႈ ၶေႃႈပူင်ၸေႈၶဵဝ်ၼႆယူႇ။ ထိုင်မႃး 1948 လိူၼ်ၵျၼ်ႇၼဝရီႇ 4 ဝၼ်း ၽွင်းလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃသေ မိူဝ်ႈၽွတ်ႈပဵၼ် ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸူဝ်ႈၵႅပ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸွမ်ၸိုင်ႈလူင် မိူင်းမၢၼ်ႈ ၵေႃႉႁူဝ်ႁႅၵ်ႈမၼ်းယဝ်ႉ။

ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉ လိူၵ်ႈလိူၵ်ႈမႃးၺႃး မိူဝ်ႈၽွင်းႁဵတ်း ပွႆးလိူၵ်ႈၽူႈတိပိꩦၵꩪရ (ၸဝ်ႈၵတ်ႉၶႅၼ်ပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်)လႄႈ ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ လႆႈၶိုၼ်ႈပိုတ်ႇပၼ် ပၢင်ၵႅဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၸႂ်သတ်ႉထႃႇၸဝ်ႈ ႁႅင်းယႂ်ႇၼႃႇလႄႈ တေႃႇထိုင်ပၢင်ၵႅဝ်ႈၼၼ်ႉ ပေႃးပိုတ်ႇယဝ်ႉတူဝ်ႈ ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ တိုၼ်းႁွမ်းမိုဝ်းဝႆႉ တေႃႇပေႃးယဝ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ပီၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသင်ႇၶႃႇ ဢၼ်ဢွင်ႇပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်ဢမ်ႇမီးလႄႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်မိၼ်းၵုၼ်း ဢူးဝိၸိတ်တႃၽိဝံသ လႆႈႁၼ်ၼင်ႇၼၼ်သေ မၼ်းၸဝ်ႈမၢႆၸႂ်ဝႆႉဝႃႈ ႁဝ်းသင်ႇၶႃႇ ထုၵ်ႇၼီႈဢၼ်ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈလူင် ႁွမ်းမိုဝ်းဝႆႈႁဝ်းၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၵဝ်တေၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈလႆႈတႅၼ်းၼီႈႁွမ်းမိုဝ်းဝႆႈၼၼ်ႉၵွၼ်ႇၼႆသေ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်မိၼ်းၵုၼ်း ၸင်ႇတႅပ်းတတ်းၸႂ် တႃႇတေ ၶဝ်ႈတွပ်ႇ ပၢင်လိူၵ်ႈၸဝ်ႈဢွင်ႇပိတၵၢတ်ႈ သၢမ်ၵွင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ပီထူၼ်ႈသၢမ် ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်မိၼ်းၵုၼ်း ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဢူးဝိၸိတ်ႉတႃႇၽိဝံသ ၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢွင်ႇ ပိတၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်သေ ပဵၼ်မႃး တိပိꩦၵꩪရယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈ 1957 တီႈၵျွင်း ၵျႅၵ်ႉၵသၢၼ်ႇ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင် ပၺ်ၺႃၽေႃးၵ (မိူင်းသူႈ) ႁူပ်ႉထူပ်းၵၼ်သေ ၸွမ်ပွင်ၸိုင်ႈလူင် ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ ၽိတ်ႈပၢင်းတွင်းပၢၼ်ႇလႄႈ ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင်ပၺ်ႇၺႃႇၽေႃးၵ မိူင်းသူႈ ၸင်ႇမႃး ဢွၼ်ႁူဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် ၵၢၼ်ပိတၵၢတ်ႈပိၼ်ႇၽၢႆႇတႆး တမ်ႈတီႈ ပၢင်လူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။  ထိုင်မႃး 1959 လိူၼ်ဢေႇပိူဝ်ႇ 29 ဝၼ်းၼၼ်ႉ မီးၵၢင်ၸႂ် ၶႂ်ႈပူၵ်းတင်ႈ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇသေ တင်းၸဝ်ႈၾတင်းသဵင်ႈ ၸင်ႇၸုၼ်ႉဝၢင်းပူင် ဢၢမ်းၼၢတ်ႈယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် 1947-1960 ၸဝ်ႈလႆႈၶၢမ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ် တႅၼ်းၽွင်း ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းယဝ်ႉ။

တေႃႇထိုင် 1960 ၸဝ်ႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၵွၼ်းပဵၼ် ၼႃႇယၵလူင် ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းသေ ႁဵတ်းၵၢၼ် ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၽႃႇသႃႇသႃႇသၼႃႇဢိၵ်ႇ လွင်ႈပၢႆးပႆႇၺႃႇလႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ၸင်ႇၼွပ်ႇဢၢပ်ႈပၼ်ၸုမ်ႈ "ဢၵ်ႉၵမႁႃႇ သီႇရိသုထမ်ႇမ"ယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃႈ 1962 လိူၼ် မၢတ်ႉၶျိ 2 ဝၼ်း ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်း သႂ်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ "ၵွင်ႇၸီႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ" (တော်လှန်ရေးကောင်စီ) ၼႆသေ ဢဝ်သိုၵ်း ၶိုၼ်ႈသိမ်းဢဝ် ဢႃႇၼႃႇသေ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၵူၼ်းသိုၵ်းၶဝ် ၽႅဝ်မႃး တီႈႁိူၼ်းၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ တီႈတႃႈၵုင်ႈၼၼ်ႉ လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈ ဢၼ်ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈမီ (ၸဝ်ႈမီမီသိူၵ်ႈ)ၵေႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇယိုဝ်းတၢႆပႅတ်ႈ၊ ၸွမ်ၸိုင်ႈလူင်ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈၵေႃႈ လႆႈၶၢမ်ႇတီႉၺွပ်းပႅတ်ႈယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ လႆႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဢႃႇယုၸဝ်ႈၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်း 66 ပီ၊ တမ်ႈတီႈ မၢႆႁိူၼ်း 74၊ သဵၼ်ႈတၢင်းၽြႃးၵမ်ႇၽႃႇဢေး၊ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ မိူဝ်ႈ (21.11.1962)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈ လႆႈၺႃး ပိူၼ်ႈသမ်းၶဵမ်ၵွင်ႉပၼ်သေ လႆႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ။

ၶၢပ်ႈတူဝ်တၢႆၸဝ်ႈၼၼ်ႉ လႆႈၶိုၼ်းႁပ်ႉဢဝ်မႃး တမ်ႈတီႈ မိူင်းၸႃႇတိၸဝ်ႈ တီႈၼွင်ႁူၺ်ႈသေ သၢင်းၵျူဝ်ႇႁဵတ်းၶုမ် မီးဝႆႉတီႈ ၽၢႆႇတူၵ်း ၵွင်းမူးလူင် ရတၼႃႇမၢၼ်ႇဢွင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

https://shn.m.wikipedia.org/wiki/ၶမ်းသိူၵ်ႈ၊ ၸဝ်ႈ (ၸဝ်ႈၸွမ်ၸိုင်ႈ)
https://my.m.wikipedia.org/wiki/စဝ်ရွှေသိုက် (နိုင်ငံတော်သမ္မတ)